نگاهی کوتاه به سیمای حج در قرآن

در قرآن کریمحج جایگاه ویژه و برجسته ای دارد و آیاتی در این باره نازل شده است که نکات و پیام های فراوانی دارد ولی متناسب با موقعیت سخن و به دلیل اختصارگویی، اشاره ای کوتاه و مفید به این جایگاه خواهیم داشت که با مطالعه برخی از تفاسیر قرآن کریم ازجمله: تفسیر نور، تفسیر المیزان، تفسیر نمونه، تفسیر مجمع البیان و کتاب گرانقدر صهبای حج آیت الله جوادی آملی و... بدست آمده است.

الف. آیاتی که مستقیماً به جایگاه حج اشاره می کند:

1. سوره آل عمران، آیه97:«...وَ لِلَّهِ عَلىَ النَّاسِ حِجُّ الْبَیْتِ مَنِ اسْتَطَاعَ إِلَیْهِ سَبِیلًاوَ مَن کَفَرَ فَإِنَّ اللَّهَ غَنىِ‏ٌّ عَنِ الْعَالَمِین؛‏و براى خدا بر عهده‏ى مردم است که قصد حج آن خانه را نمایند. (البتّه) هر که توانایى این راه را دارد. و هرکس کفر ورزد (وبا داشتن توانایى به حج نرود، بداند که) همانا خداوند از همه‏ى جهانیان بى‏نیاز است.»

پیام ها:1.حج عهد و میثاق الهی است بر گردن مردم و انکار و ترک آن کفر عملی به حساب می آید. 2.حج باید خالصانه و تنها برای خدا باشد. 3.توانایی لازم مالی، بدنی و فراهم بودن شرایط سفر برای وجوب حج، شرطی لازم است و با یک بار انجام دادن تکلیف انجام می پذیرد. 4.فواید انجام حج به انسان ها برمی گردد و خداوند از عمل ما بی نیاز و غنی است. 5.خداوند دعوت می کند ولی منت نمی کشد. 6. حج برای هم? کسانی که استطاعت دارند تکلیفی واجب است چه مسلمان و چه کافر! بنابراین کافران نیز باید ابتدا اسلام آورده و سپس حج را به جا آورند.

2. سوره مائده، آیه 2: «یَأَیهَُّا الَّذِینَ ءَامَنُواْ لَا تحُِلُّواْ شَعَئرَِ اللَّهِ وَ لَا الشهَّْرَ الحَْرَامَ وَ لَا الهَْدْىَ وَ لَا الْقَلَئدَ وَ لَا ءَامِّینَ الْبَیْتَ الحَْرَام‏...؛ اى کسانى که ایمان آورده‏اید! حرمت شعائر الهى، و ماه حرام، و قربانى حج و حیواناتى که براى حج علامت‏گذارى شده‏اند و راهیان خانه خدا را نشکنید»

پیام ها:1.احترام گذاردن به شعائر الهى، وظیفه‏ى اهل ایمان است‏. 2.ماه های حرام، قربانی حج، حیواناتی که برای حج علامت گذاری شده اند و حج گزار از شعائر الهی هستند. 3.مخالفت با شعائر الهی و هتک حرمت آن ها حرام است. 4.هم? زمان ها یکسان نیستند، برخی روزها و برخی ماه ها احترام ویژه ای دارند. 5.با حج گزاران خانه خدا باید با احترام کامل برخورد کرد، هرگونه رفتار و یا برنامه ای که به امنیت حاجی ضربه بزند حرام است. 6. هدف اصلی حج زیارت خانه کعبه است.

3. سوره بقره، آیه 189: «یَسَْلُونَکَ عَنِ الْأَهِلَّةِ قُلْ هِىَ مَوَاقِیتُ لِلنَّاسِ وَ الْحَجّ...‏ِ؛ دربار? هلال‏هاى ماه از تو سؤال مى‏کنند، بگو: براى آن است که مردم اوقات (کارهاى خویش) و زمان حج را بشناسند.»

پیام: گرچه عبارت «للناس» در آیه مذکور، هم? اموری را که مردم با آن سر و کار دارند شامل می شود؛ اما از باب ذکر یک امر خاصیعنی حج پس از عام(عموم کارها)، در بیان اهمیت خاص حج است، بنابراین حج را به طور مستقل ذکر می کند و در جواب پرسش جمعی از یهودیان، در منافع هلال های ماه می فرماید: تغییر شکل های ماه برای تشخیص آسان ماه های حج است تا با حلول آن ماه ها مردم به حج بروند.

4. سوره بقره، آیه 125:«وَ إِذْ جَعَلْنَا الْبَیْتَ مَثَابَةً لِّلنَّاسِ وَ أَمْنًا وَ اتخَِّذُواْ مِن مَّقَامِ إِبْرَاهِمَ مُصَلىًّ وَ عَهِدْنَا إِلىَ إِبْرَاهِمَ وَ إِسْمَاعِیلَ أَن طَهِّرَا بَیْتىِ‏َ لِلطَّائفِینَ وَ الْعَاکِفِینَ وَ الرُّکَّعِ السُّجُود؛ و (به خاطر بیاورید) هنگامى که خانه کعبه را محل بازگشت و مرکز امن و امان براى مردم قرار دادیم! و (براى تجدید خاطره،) از مقام ابراهیم، عبادتگاهى براى خود انتخاب کنید! و ما به ابراهیم و اسماعیل امر کردیم که: «خانه مرا براى طواف‏کنندگان و مجاوران و رکوع‏کنندگان و سجده کنندگان، پاک و پاکیزه کنید!»

پیام ها:1.کعبه میعادگاه و مکانی امن و امان برای همه مردم است. 2.هیچ کسی حق ندارد به زائرین خان? خدا صدمه و آسیبی برساند و مکان را برای آن ها ناامن نماید.3.باید تمام سرها در جاى پاى کسى که در راه خداوند حاضر شد و خود و همسر و فرزندش را تسلیم نمود(حضرت ابراهیم)، براى خداوند به خاک برسد. 4.چون خانه از خداست، خادم آن نیز باید از اولیاى او باشد. 5.زائران بیت اللّه را همین کرامت بس که ابراهیم و اسماعیل، مسئول طهارت و پاکى آن بیت براى آنها بوده‏اند. 6.عبادت، نماز و طواف به قدرى مهم است که حتّى ابراهیم و اسماعیل براى انجام مراسم آن مأمور پاکسازى مى‏شوند.

ب. آیاتی که در روایات به حج تفسیر شده است:

1. از معاویة بن عمّار روایت شده است، که گفت: از امامصادق (ع) دربار? مردى سؤال کردم که هرگز حجّ نکرد، در صورتى که ثروتمند بود. پس امام فرمود: او از کسانی است که خداى عزّ و جلّ در باره ایشان گفته است: «وَ نَحْشُرُهُ یَوْمَ الْقِیامَةِ أَعْمى» (طه-124)؛ یعنى: و ما  در روز قیامت او را کور محشور میکنیم. پس‏گفتم: سبحان اللَّه، کور؟؟!! امام فرمود: خداى عزّوجلّ او را از شناخت و ادراک و پیمودن راهخیر(حق) کور کرده و بازداشته است. (من لا یحضره الفقیه، ج‏2، ص447). این روایت در کتاب های دیگر هم نقل شده است، با این تفاوت که به جای عبارت«خیر»، واژ? «الحق» یا واژه «الجنه» آمده است.

2.امام صادق(ع) دربار?آیه شریفه: «وَ مَنْ کانَ فِی هذِهِ أَعْمى‏ فَهُوَ فِی الْآخِرَةِ أَعْمى‏ وَ أَضَلُّ سَبِیلًا» (اسراء-72)فرمود: این آیه دربار? کسى نازل شده است که حجرا تا زمانی که مرگ او فرا رسد به تأخیر مى‏اندازد. چنین شخصی در قیامت کور محشور می شود.(الکافی، ج4، ص394).

آیت الله جوادی آملی ذیل این دو روایت می گوید: از این دو روایت اینگونه استفاده می شود که باطن تارک حج در دنیا کور است و همین باطن در آخرت ظاهر می گردد. از این رو وی به صورت نابینا محشور می گردد.

3. در برخی روایات آی? «َ فَفِرُّوا إِلَى اللَّه‏» بر حج تطبیق شده است، چنانچه امام باقر(ع) فرمود:«حُجُّوا إِلَى اللَّهِ عَزَّ وَ جَل‏» مراد این است که حج به جا آورید.( الکافی، ج4، ص256)

با مطالعه سیمای حج در قرآن، در می یابیم که حج، عهد و میثاق الهی است که نزد خداوند متعال از احترام و ارزش فوق العاده ای برخوردار است. بنابراین حج گزار باید با استعانت از خداوند و تلاش و همت مضاعف جسم و جان خویش را برای تشرف به آن مطهر و آماده نماید!!